شوایک ــ بخش دوّم

نخستین آشنایی‌ام با "شوایک"، به 26سال پیش برمی‌گردد. بنیاد سینمایی فارابی تازه کتابِ ارجمند جان هالاس با عنوان "استادان انیمیشن" را با ترجمه‌ی فارسی محمد شهبا روانه‌ی بازار کرده بود. من هم که در شهر ساحلی کوچک‌ـم "رامسر" آگهیِ انتشارش را در جریده‌ای دیده بودم، به مثالِ "دستِ ما کوتاه و خرما بر نخیل" به فامیل تهرانی سپرده بودم تا برایم بخرند و پُست کنند. صفحات 112-113 این کتاب، به یرژی ترنکا و آثارش اختصاص داشت؛ با تصویری بزرگ از "شوایک، سربازِ پاکدل" ... .

دو سال پیش، تصمیم گرفتم به مناسبتِ تولد دختر خردسالم، اثر کلاسیکِ ترنکا را (در سه اپیزود) زیرنویس فارسی بزنم و در نِت قرار دهم. ولی در عمل، فقط حوصله کردم اپیزودهای دوّم و سوّم ِ شوایک را کار کنم و در وبلاگ‌ـم منتشر نمایم. زیرنویس‌ِ همین دو اپیزود را هم چون تقدیم به دخترم بود، بصورت هارد-ساب روی فیلم گذاشته بودم ... .

فکر نمی‌کردم که از کارم استقبال شود. ولی مدتی بعد، در صفحه‌ی آپارات‌ـم خانمی با تشکر، خواستار کامل‌کردنِ کار و زیرنویس-زدنِ اپیزودِ جامانده‌ی اوّل شد. عین همین تقاضا را هم یکی از بازدیدکنندگانِ وبلاگ‌ـم حدودِ دو ماهِ پیش داشت و برای ترغیب‌ـم به انجام کار، هر سه اپیزودِ شوایک را با کیفیت خوب و دو زبانه (روسی و چِکی) در اینترنت آپلود کرد و لینک‌های دانلودش را برایم ارسال نمود: 

ــ دانلود اپیزود اوّل ــ   دانلود اپیزود دوّم ــ   دانلود اپیزود سوّم

هفته‌ی پیش، سرانجام فرصتی یافتم تا اپیزودِ اوّل (از هاتوان بسوی مرزِ گالیسی) را هم زیرنویس فارسی بزنم. اتّکا‌ـیم باز به زیرنویس روسی و ترجمه‌ی خوبِ کمال ظاهری از متنِ اصلی داستان شوایک (نوشته‌ی یاروسلاو هاشِک) بود.

ــ زیرنویس هر سه اپیزود را اکنون بصورت سافت-ساب (با پسوند SRT) در ساب‌سین و اُپن‌ساب‌تایتلز و پیکوفایل گذاشته‌ام.

ــ از شوایک، یک نسخه‌ی سینمایی 73دقیقه‌ای قدیمی هم در یوتیوب موجود بود که هر سه اپیزود را یکجا با دوبله‌ی روسی دارد [اطلاعات فیلم در IMDb]. زیرنویس فارسیِ هماهنگ با این نسخه را هم در ساب‌سین و اُپن‌ساب‌تایتلز گذاشته‌ام؛ و خودِ فیلم را هم با این زیرنویس و زبانِ اصلی چِکی (به جای روسی) در آپارات بارگذاری کرده‌ام.

هنگام مقابله‌ی ترجمه‌ی کمال ظاهری با زیرنویس روسی، نکات جالبی غافلگیرم می‌کرد. یکی را اینجا نقل میکنم (به تصویر بالا دقت شود) :

آقای ظاهری، جایی در ترجمه‌ی خود (شوایک. چاپ دوّم ـ 1386. تهران: راه مانا و نشر چشمه. ص 674) به جای "فلاسک" یا "قمقمه‌ی آبجو" ترجمه کرده است "دسته کلید"! 

قضیه این است که شوایک دارد برای همقطارانش توضیح میدهد که نباید بگذاریم چیزی از ما (سلاح‌های ما) دستِ دشمنِ روس بیُفتد. بعد، مثال میزند که دوره‌ی جنگ‌های ناپلئون، یک سربازی "قمقمه‌ی آبجو"-اش می‌افتد دستِ سربازهای دشمن؛ و او شبانه به اردوی دشمن می‌رود تا قمقمه‌اش را پس بگیرد؛ و از قضا همان شب، جیره‌ی وُدکای سربازانِ خصم را هم داده بودند و اینطوری یک چیز هم اضافه بر عرقِ سابقْ نصیب-اش می‌شود!

حالا چرا ایشان که مترجم دقیقی است، "قمقمه‌ی آبجو" را "دسته کلید" ترجمه کرده، مسئله‌ای است که پاسخ-اش شنیدنی خواهد بود. 

یکی از ترجمه‌های شیوای کتابِ "شوایک" هم از آنِ ایرج پزشک‌زاد است که در سال 1364 منتشر شده و بخش ابتداییِ داستان ــ تا پیش از اعزام‌شدنِ شوایک به جبهه ــ را دربرمی‌گیرد.

من مدت‌ها به دنبال این نسخه‌ بودم. یکی از دوستانْ آن را داشت و به قول خودش تا "کتاب زمان" (ناشر) برپا بود، عادت به خرید و هدیه دادن-اش به رفقا داشت. به من هم قولِ اسکن و ارسالِ PDF کتاب را داده بود، ولی خبری نشد!

سرانجام، سه هفته پیشْ آن کتاب را در کتابخانه‌ی مرکزی شهرداری اصفهان یافتم. کل-اش را با موبایلْ عکسبرداری کردم و بصورت PDF در پیکوفایل و دراپ‌باکس اکنون تقدیم دوستان می‌دارم.

در صفحات 196 تا 242 (از ترجمه‌ی پزشک‌زاد) حوادث طنزآلودی که منجر به اعزام شوایک به جبهه می‌شود را می‌خوانیم. این بخش‌ها را یرژی ترنکا در فیلم عروسکی خود (نسخه‌ی سال 55-1954) نگنجانده بود؛ آن هم به دلایلی روشن: شرحِ هوسبازی‌ها ستوان هانری لوکاش و سگ-دزدی‌ و اغواگری‌ِ شوایک، مناسب کودکان نبود. ولی 30سال بعد، زمانی که یکی از شاگردانِ ترنکا به نام استانیسلاو لاتال (تصویر بالا) قصد کرد تا 6اپیزود دیگر از ماجراهای "شوایک" را بر کارِ استادِ خود بیَفزاید، بی‌محابا بدین بخش‌ها نیز پرداخت: اپیزود سوّم در سال 1987 با عنوان "شوایک، مصدر (گماشته‌ی) ستوان لوکاش" [با عنوان اصلی: Svejk vojenskym sluhou nadporucika Lukase ] (تصویر زیر: نمایی از آن اپیزود).

شوایک از آخرین انیمیشن‌هایی بود که لاتال کارگردانی-اش را در کمپانی فیلم کوتاه پراگ [کراتکی‌فیلم] بر عهده داشت؛ و دو سال پس از ساختِ آن، بازنشسته شد. اطلاعات مربوط به این اثر را از IMDb می‌توانید دریافت کنید. نسخه‌ی کاملِ اپیزود سوّمِ مذکور را هم در دراپ‌باکس گذاشته‌ام؛ قلندری می‌خواهد تا برایش زیرنویس فارسی بزند!

یرژی ترنکا (تصویر بالا)، بی‌شکْ انیماتوری نابغه بود. او همچنین دستی در تصویرسازی کتاب‌های کودکان داشت و آثار هنرمندانه‌ و ظریفی در این زمینه دارد (تصاویر زیر). فیلم‌های مستند زیادی از زندگی هنری او تهیه شده است؛ که یکی را بعنوان حُسن ختام در آپارات گذاشته‌ام.

---

قلبِ رازگو

در اوقات فراغت، آنچه که مایه‌ی شادی‌ام هست یکی هم "ادبیات" و "فیلم‌های کلاسیک" است. این چند روز هم همنشینِ ادگار آلن پو بودم و داستانِ "قلبِ رازگو" (قلب افشاگر).

پو، این داستانِ کوتاه را در سال 1843 منتشر کرده بود: حکایتِ دیوانه‌ای که از روی جنونْ مرتکب قتل پیرمردی بی‌آزار می‌شود؛ امّا با همه‌ی دیوانگی، خود را فردی معقول و زیرک می‌پندارد! امری که هراس و دلهره‌ی داستان، از آن نشأت می‌گیرد ... .

یکی از معروف‌ترین اقتباس‌های سینمایی از این داستان، فیلم انیمیشن کوتاهی است که استودیوی UPA آمریکا به سال 1953 از آن تهیه نمود [مشخصات در IMDb]. در این انیمیشن، جیمز میسون با صدای گیرایِ خود، به جای راویِ دیوانه‌ صحبت می‌کند؛ و پُل جولیان (+) هم، شماری از زیباترین تابلوهای سورئالیستی‌‌ـ‌اکسپرسیونیستی‌اش را در پس‌زمینه می‌آفریند.

تصویر زیر: "جیمز میسون"، راویِ داستان

تصاویر زیر: عنوان‌بندی و قاب‌های زیبای پس‌زمینه‌ی فیلم، از پُل جولیان

تم ِ تلخ جنایت، سبب شد تا این اثرْ ملقّب به اوّلین انیمیشنی باشد که نمایش‌اش در انگلستان، برای افراد زیر 16سال ممنوع گردید! در 26-امین دوره‌ی مراسم‌ اسکار هم، نامزد جایزه‌ی اسکار بهترین پویانماییِ کوتاه شد؛ ولی اسکار را به یکی از کارتون‌های والت دیزنی دادند! نیم‌قرنِ بعد امّا، در سال 2001 بعنوان اثری فاخرْ در "فهرست ملی ثبت فیلم" (وابسته به کتابخانه‌ی ملی کنگره‌ی آمریکا) وارد شد و ماندگار گردید. 

زیرنویس فارسی فیلم:

انتظار داشتم که یکی از شیفتگانِ آثارِ "پو" ، پیش‌تر از این‌ها، متن این انیمیشن را ترجمه کرده و زیرنویس فارسی بزند! ولی ظاهراً قرعه به نام من افتاد!

ـ دانلود زیرنویس فارسی انیمیشن "قلب رازگو"(1953) از ساب‌سین

ـ دانلود زیرنویس فارسی انیمیشن "قلب رازگو"(1953) از اُپن‌ساب‌تایتلز

برای ترجمه، وسواس خاصی داشتم: این داستان، بارها به فارسی برگردانده شده و نسخه‌های مختلفی از آن در اینترنت موجود است؛ متنِ انیمیشن هم ـ به جز بخش‌هایی کوتاه ـ وفادار به قلم ِ فاخرِ "پو" بوده. کوشیدم انتخاب واژگانم، با بهره‌گیری از ترجمه‌های موجود، بهترین باشد:

[PDF هر کدام، با کلیکْ قابل دریافت است]

ترجمه‌ی حسن اکبریان طبری (+)، ترجمه‌ی مهناز دقیق‌نیا (+)، ترجمه‌ی سعید باستانی (+)، ترجمه‌ی سایت کتابناک (+) و ترجمه‌ی سایت آفتاب (+).

---

دانلود انیمیشن:

دانلود انیمیشن "قلب رازگو"(1953) با زیرنویس فارسی (هاردساب شده) 
از دراپ‌باکس (حجم فایل 85MB)

تماشای انیمیشن "قلب رازگو" با زیرنویس فارسی
در نماشا

تماشای انیمیشن "قلب رازگو" با زیرنویس فارسی (هاردساب شده) 
در آپارات