جانِ خفه‌کننده و یحیای تعمید-دهنده: نقدی بر دوبله‌ی فارسی فیلم بن هور

دیشب فرصتی دست داد و نسخه‌ی دوبله-شده‌ی فیلم حماسی "بن هور" (1959) را تماشا کردم. از دوبله و ترجمه‌ی روانِ فارسی این فیلم (توسط استاد بابک ساسان) زیاد شنیده بودم و واقعاً هم کار ارزشمندی بود. ولی یک نکته در ترجمه-اش سؤال-انگیز است: در سکانس‌های آغازین فیلم، آنجا که مِسالا میخواهد پُست فرماندهی لژیون رومی در اورشلیم را تحویل بگیرد، سِکستوس (فرمانده‌ی قبلی) به او درباره‌ی نافرمانی مردم و پیدایش یک دین تازه هشدار میدهد و [مترجم در برگردان-اش] می‌گوید «تازگی یه مرد وحشی به اسم "جان" تو بیابونا بی‌جهت مردمو خفه میکنه» (!) 

به نظر میرسد که جناب ساسان در ترجمه‌ی این بخش اشتباه کرده باشند. ظاهراً مُراد از "جان" در اینجا همان "سنت جان" یا "یحیای تعمید-دهنده" است که در انجیل متّی (باب 3-ام) درباره‌اش آمده که «در بیابان یهودیّه موعظه میکرد و لباسی از پشم شتر داشت و کمربند چرمی بر کمر؛ و خوراک-اش ملخ و عسل وحشی بود؛ و مردم را به جهتِ توبه، با آب تعمید میداد». همین ارتباط "یحیی" (جان) با "آب" (فرو بردن مردم در آب برای تعمید) در متن اصلی فیلم است، ولی مترجمِ فیلم (ضمن احترام به تلاش ارجمند و عالیِ ایشان) در اینجا کلاً به بیابان زده و از بی‌جهت خفه‌کردن مردم، گله گزارده‌اند! می‌توانستند به جای نام نامأنوس "جان" (برای ایرانیان) از اسم آشناتر "یحیی" استفاده کنند و دلیلی هم برای حذف‌کردن واژه‌ی "آب" نبود. می‌شد مثلاً اینطور ترجمه کرد که «یه مرد وحشی بیابانی هم به نام "یحیی" پیدا شده که سر مردمو زیر آب میکنه». اینطوری هم ارتباط معنادار نام و واژه‌ی "یحیی" و "آب" محفوظ می‌ماند و هم نیش و کنایه‌ی فرمانده‌ی رومی.  ــ متن اصلی:

There's a wild man

in the desert named John ...

... who drowns people in water.

نوروز با والت دیسنی

آذر ماه 98، در اینجا چند کارتون از کلاسیک‌های دانلدداک را با دوبله‌ی قدیمی منتشر کرده بودم که مورد استقبال قرار گرفت و یکی از خوانندگان، درخواست کرده بود که باقی کارهای دیزنی را هم منتشر کنم. مطلب خوبی هم به تازگی درباره‌ی کمپانی والت دیزنی خواندم که ترغیبم کرد تا چند کار کوتاهِ دیگر از دیزنی را با دوبله‌ی قدیمی از روی کاست‌های ویدئوی عهد کودکی-ام بازیابم و با گذاشتن صدای دوبله-شان روی فیلم‌های باکیفیت‌تر، آن‌ها را در اینجا به اشتراک بگذارم [قصدم بر هفت انیمیشن بود به مناسبتِ هفت‌سین، از آثاری که تا کنون با دوبله‌ی قدیمی‌ در فضای مجازی ندیده بودم. ولی نمیدانم چرا کمی پس از آغاز، انرژی-ام تحلیل رفت و انگیزه‌ای برایم نماند (!) ... باقی-اش بماند برای وقتِ مناسب‌تری].

در این سه کارتونِ تقدیمی، صدای زنده‌یاد منوچهر نوذری بجای راویِ داستان و البته کاراکتر دانلدداک شنیده می‌شود و بسا که مدیریت دوبلاژ این سری از انیمیشن‌های دیزنی را ایشان عهده‌دار بوده‌اند.

کارتون اوّل، تعطیلات در هاوایی (1937) یکی از تنها چهار انیمیشن کوتاهی‌ست که در زمان حیاتِ دیزنی، با حضور هر پنج ستاره‌ی بزرگ استودیو-اش (میکی، مینی، گوفی، دانلدداک و پلوتو) ساخته شد. این کارتون امتیاز 7 از 10 را در سایت IMDb دارد. در این کارتون، مینی و دانلد سرخوشانه در هاوایی رقص سنّتی هولا (+) می‌کنند و البته مینی در پایان بصورتی طنزآمیز و کنایی قطعه‌ای از ترانه‌ی فولکلور مردم هاوایی اَلوها ئو (خدا حافظِ تو) (+)  را بر مزارِ گوفی می‌خواند! D-:

دانلود از دراپ‌باکس بصورت دوـزبانه (فارسی-انگلیسی)

کارتون دوّم، چطور یک دریانورد بشیم (1944)، [با امتیاز 6.9 در IMDb] در واقع ادامه‌ی همان سریِ آشنای "چطور شنا کنیم/اسب‌سواری کنیم..." با کاراکتر گوفی است که قبلاً دوبله‌ی قدیمی-شان را با صدای ناصر طهماسب منتشر کرده بودم [در اینجا]. امّا این کارتون در یک دقیقه‌ی پایانی-اش گرفتار حاشیه‌‌هایی شده است که پخش-اش را در آنزمان برای کودکان در چند کشور ممنوع کرد: بخش رؤیای دریانوردان [با این کلام طنزآمیز که متفاوت از اجدادشان بر دریا تسلط یافته‌اند] و بخش نابودیِ ناوگان ژاپنی (در جنگ جهانی دوّم). در ایران هم این یک دقیقه توسط زنده‌یاد نوذری دوبله نشده بود ولی من کوشیدم با مراجعه به دوبله‌ی سال‌های اخیرِ این کارتون و هم با گذاشتن زیرنویس، آن را پوشش دهم.

یکی از معروف‌ترین سکانس‌های انیمیشن‌های گوفی هم در این کارتون رقم می‌خورد: سکانس پرچم. جایی که قرار است علاماتِ الفباییِ پرچم نزدِ دریانوردان توضیح داده شود و گوفی را می‌بینیم که پرچم-به-دست در تلاش است تا خودش را به پیام‌های تندِ راوی‌ برساند.

در نسخه‌ی اصلی، پس از سکانس پرچم، یک موسیقیِ زیلوفون-گونه‌ی مرتبط با رقصِ ملوانی (+) هم شنیده می‌شود که متأسفانه این موسیقیِ معنادار را که جزو ظرایف این کارتون است در دوبله‌ی قدیمی-اش به کلی حذف کرده‌اند! برای مقایسه، ویدئوی آنرا در اینجا میگذارم.

دانلود کارتون "چطور یک دریانورد بشیم" از پیکوفایل 

و کارتون سوّم، کافه گربه (1950) [با امتیاز 6.6 در سایت IMDb] از کارهای خوبِ سِریِ پلوتو است. کارگردان این انیمیشن، چارلز نیکولز است که بعداً یکی از کارگردان‌های مجموعه‌ی کارتونیِ "اسکوبی دو" در شرکت هانا-باربرا شد.

این کارتون در نسخه‌ی اصلی-اش، بی‌کلام است و نقش اصلی را بجای پلوتو، دو گربه‌ی بی‌نام و نشان بر عهده دارند که ظاهراً اسم یکی از آن‌ها "میلتون" است و در دو-سه کار دیگرِ دیزنی هم دیده شده. ولی در دوبله‌ی فارسی، اسامی مأنوس میکی و ماکی را برای این دو گربه برگزیده‌اند و از زبان‌شان دیالوگ‌های بامزه‌ای هم شنیده می‌شود!

دانلود از پیکوفایل بصورت دوـزبانه (فارسی-انگلیسی)

دوستان گرامی-ام، این مدته توانستم کمی بیاسایم و با فراغت، کمی بخوانم و بنویسم و سال را بخوشی تحویل کنم. برای شما و ایران‌مان سالى سرشار از آگاهى، شادى، آرامش، برکت و مهر آرزومندم ... .