بهره‌وری بصری در حریم میراث جهانی

در امر حریم‌گذاری بر یادمان‌های کالبدی‌-‌مکانی (بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی)، "فاصله‌ها" با مقوله‌ی پرسپکتیویته آمیزش دارد و از آن استخراج می‌شود. "حریم"، در تعیین پهنا و بلندا و درازای خاصی که تعیین فاصله می‌کنند خلاصه می‌شود و درون این محدوده‌ی فضایی است که ناظران باید بتوانند، مشروط از چگونگی مسیرهای تعییین و تعریف شده‌ای که آن‌ها نیز به نوبه‌ی خود زیر پوشش حفاظتی برده می‌شوند، به "بهره‌وری بصری" از یادمان‌ها بپردازند (فلامکی، 1384، ص 106).   

"بهره‌وری بصری" از مکان‌های شهری، با رنگ‌‌آمیزی، آهنگ‌پذیری، ترکیب‌های حجمیِ مقبول و "همگنی" ممکن می‌شود. در بحث "همگنی" (برای محوطه‌های میراث جهانی)، بر "اصالت محیط" و "یکدستی معماری و شهرسازی" تأکید می‌شود. مطابق مفاد کنوانسیون میراث جهانی یونسکو (1972)، اگر اثری در فهرست میراث جهانی بوده باشد ولی در معرض از دست دادن اصالت محیطی و همگنی معماری و شهرسازی باشد، ممکن است در "فهرست میراث جهانی در خطر" ثبت شود (نصرالهی، 1390، ص 28، 36).

در اولین سمینار مرمت بناها و شهرهای تاریخی (تهران، آذرماه 1350)، دکتر "پرویز ورجاوند" نگرانی خود را از ایجاد بناهایی با نماسازی و اشل‌های مغایر با بافت و مجموعه‌ی تاریخی پیرامون آن‌ها ابراز می‌دارد؛ و به طور مشخص، جلوگیری از ساختن یک هتل نه طبقه "با اشل خردکننده‌اش" در محور چهارباغ و سی و سه پل را به شهرداری اصفهان متذکر می‌شود (ورجاوند، 1386، ص 201).

عجیب است که علی‌رغم این تذکر، بعدها (در اواسط دهه‌ی 1370) بنای غول‌پیکر 50 متری برج جهان‌نما، در محور چهارباغ و فاصله‌ی 700 متری مجموعه‌-‌میدان نقش جهان (که ثبت فهرست میراث جهانی است)، جواز ساخت می‌گیرد. بنایی که هنوز داستان آن بر سر زبان‌هاست؛ آنجا که صحبت از «توسعه‌های شهری بدون برنامه‌ریزی» و «نبود تعریف درست از عرصه‌ی ثبت جهانی و نظام حریم‌های وابسته به آن؛ و نداشتن طرح مدیریتی برای حفاظت و کنترل و هدایت منطقه‌ی تاریخی‌-‌فرهنگی» می‌شود (فلامکی، 1384، ص 218).

---

- فلامکی، محمد منصور. 1384. حریم‌گذاری بر ثروت‌های فرهنگی ایران. تهران: نشر فضا.

- نصرالهی، عبداله. 1390. میراث فرهنگی جهانی. سمنان: انتشارات آبرخ.

- ورجاوند، پرویز. 1386. «حفظ مجموعه بناهای تاریخی از امر شناخت و حفظ آگاهانه بافت‌های کهن شهری جداناپذیر است» در: مجموعه مقالات اولین سمینار مرمت بناها و شهرهای تاریخی. به کوشش محمد منصور فلامکی. تهران: نشر فضا.