اسلیمی: از ازل تا ابد

اگر مسجد شیخ لطف‌اللّه فاقد گلدسته است گنبدی دارد که یک سبد گل است. هنرمندان گل‌آفرین، گل‌های خود را مانند طبیعت بر زمینه‌ای نکاشته‌اند. گل و گیاه هنر اصفهان در ذهن خالقان خود، بی‌آغاز و پایان، در ازل و ابد شناورند. در اینجا گل و گیاه، زمینه‌ی بی‌آغاز و بی‌پایان زندگی است. پیدا نیست که گل از شاخه شکفته یا شاخه از گل؛ تا آغاز و پایان در دسترس نباشند. عطر را هم باید که مشام بیننده به دلخواه بیافریند.

"اسلیمی" ، که بصورت "آرابِسک" (عربی) به زبانهای اروپایی راه یافته است، شاهرگِ بی‌آغاز و پایان یک نقش و نگار هنری است، که با شاخ و برگ و گلی ساده میتواند، با چند پیچ‌وتاب ماهرانه و عارفانه، به ساده‌ترین و نجیب‌ترین شیوه‌ی ممکن، حامل پیامی آرام‌بخش و خیال‌انگیز و در عین حال ژرف باشد. برای هنرمند اسلیمی‌پرداز هدف پرداختن به ازل و ابد است و در حدّ فاصل این دو، برای تکرار بی‌نهایت نقش هیچ مانعی وجود ندارد.

واژه‌های "ازل" و "ابد" را باید برآمده از ژرفا و پیشینه‌ی تفکّر و یزدان‌شناسی ایرانی دانست. واژه‌ی عربی‌شده‌ی "ازل"، ظاهراً از "اَسَر" پهلوی گرفته شده که خود از پیشوندِ نفیِ "اَ" و "سر" (= آغاز) ساخته شده است. واژه‌ی عربی شده‌ی "ابد" هم، ظاهراً از "اَپاد" (اَپاذ) پهلوی گرفته شده، که خود از پیشوندِ نفیِ "اَ" و "پاد" (= پا، پایان) ساخته شده است. مفاهیم ازل و ابد در جهان‌بینی آیین زرتشت و به ویژه در زروانیسم متّکی بر این آیین، که زمان را بُنِ هستی می‌داند، از بار دینی‌ـ‌فلسفی ژرفی برخوردار هستند. 

---

عکس از: ی. کاظمی

منبع نوشته: رجبی، پرویز. (1389). سده‌های گمشده (ج.1: فروپاشی ساسانیان تا برآمدن صفّاریان). تهران: نشر پژواک کیوان. ص 268 و 292.

دخترک چوپان و بخاری‌ پاک‌کن

از میان قصه‌های هانس کریستین اندرسن، "دخترک چوپان و بخاری پاک‌کن" قصه‌ی ویژه‌ای است که الهام‌بخش نقاشی‌ها و انیمیشن‌های خیال‌انگیز بسیاری شده: 

دو مجسمه، یکی دخترک چوپان و دیگری پسر بخاری پاک‌کن (دودکش پاک‌کن) عاشق همدیگر می‌شوند ولی مجسمه‌ی بزرگِ یک مرد چینی، که ادعا می‌کند پدربزرگ دخترک است، مخالف این دلدادگی است و می‌خواهد دخترک را به ازدواج مجسمه‌ی عجیبی معروف به "فرمانده‌ی پابُزی" درآورد. بخاری پاک‌کن که ناراحتی دخترک را می‌بیند، پیشنهاد می‌کند که از طریق دودکش بخاری، از خانه فرار کنند و به جهان بزرگ بیرون پابگذارند. آنها بدین طریق خود را به بالای دودکش می‌رسانند و دخترک می‌تواند برای اولین بار، زیبایی آسمان پر ستاره‌ی شب را ببیند و [...] . ولی خلوت دو دلداده زیاد به طول نمی‌انجامد و دخترک با اضطراب ناگهانی خواستار برگشت به خانه و جای خود می‌شود. آنها به داخل خانه برمیگردند و می‌بینند که مجسمه‌ی بزرگِ مرد چینی  از روی میز بر  زمین افتاده و چند تکه شده است ... .

این قصه را نخستین‌بار "اردشیر نیک‌پور " در دهه‌ی 1340 شمسی به فارسی ترجمه کرد و همراه هشت داستان دیگر تحت عنوان "باغ بهشت" در جلد اوّل از "مجموعه‌ی قصه‌های آندرسن" در سری کتابهای طلایی انتشارات امیرکبیر منتشر شد.  متن انگلیسی این قصه ( THE SHEPHERDESS AND THE CHIMNEY SWEEP) و چند قصه‌ی دیگر اندرسن ، با تصاویر زیبای کار شده در سال 1915  را میتوانید از اینجا دریافت نمایید. فایل صوتی قصه‌خوانی‌اش (به انگلیسی) را هم  میتوانید از اینجا دانلود کنید. 

از انیمیشن‌هایی که با الهام از این قصه ساخته شده‌اند، "پادشاه و آقای پرنده" شهرتی جهانی دارد. این انیمیشن، نخستین فیلم بلند نقاشی متحرکی است که در فرانسه تولید شد و روند تکمیلِ آن از سال 1947 تا 1979 به طول انجامید. "پل گریمو"، انیماتور فرانسوی، این فیلم  را بر اساس فیلمنامه‌ی سورئالیستی "ژاک پره‌ور" کارگردانی کرد و نسخه‌ی اولیه‌ی دوبله شده‌ی انگلیسی‌اش (سال 1953)، صدای هنرپیشگان مطرحی چون "پیتر یوستینف" و "کلر بلوم" را بر خود داشت.

در فیلمنامه‌ی ژاک پره‌ور، تصویرِ سلطان ظالم و مستبدی در یک تابلوی نقاشی، شیفته‌ی  تصویر "دخترک چوپان"می‌شود و مجسمه‌ی یک سوارِ پیر هم واسط ازدواج‌شان ؛ ولی دخترک با دلداده‌ی خود، یعنی تصویر "پسر بخاری پاک‌کن" ، از بوم‌های نقاشی‌شان پایین آمده و می‌گریزند. این اتفاقات، شبانگاه در اتاق خصوصی سلطان روی می‌دهد. سلطان از خواب برمیخیزد و گارد امنیتی خود را فرا میخواند، ولی پیش از رسیدن نیروهای امنیتی، توسط تصویرش به قتل می‌رسد. تصویرِ سلطان، بجای خودِ سلطان بر تخت می‌نشیند و با پاسبان‌ها و نیروهای موتوریزه‌ به دنبال دو دلداده می‌رود ... .

بخش‌هایی از این انیمیشن با تخیّل تکان‌دهنده‌اش را میتوانید از اینجا دریافت نمایید.