معماری در سینما (2) : نقش معماری در فیلم همشهری کین

در سال تحصیلی 1394-1395، در دو نیمسال پیاپی، واحد درسی "معماری" برای دانشجویان رشته‌ی کارگردانی سینمای دانشگاه آزاد اسلامی واحد رامسر، ارائه و توسط نگارنده تدریس شد. سلسله درس-گفتارهای «معماری در سینما» که تا کنون، بخش‌ اوّل آن منتشر شده، از مباحث کلاسی مذکور انتخاب گردیده است و به مرور، تکمیل می‌شود.

از نوشته‌های استاد ایرج رامین‌فر:

فیلم شکل‌گرایانه‌ی همشهری کین (1941)، اثر اورسُن ولز، با طراحی صحنه‌ی دارِل سیلوِرا و وَن‌نِست پولگلاس، از نظر تکنیک اجرایی و شیوه‌ی بیانی دکور، تحت تأثیر سبک اکسپرسیونیستی بود.

همشهری کین، روایت زندگی چارلز فاستر کین، پسر یک خانواده‌ی روستایی ساده است که به مرور در زمینه‌ی مطبوعات و سیاست صاحب نفوذ و موفقیت مادی شده و رفته رفته به یک سرمایه‌دار بزرگ تبدیل می‌شود. ثروت افسانه‌ای او روز به روز افزون می‌گردد؛ امّا خودش از نظر عواطف و احساسات تهی می‌شود و سرانجام تنها در قصر باشکوهش «زانادو»، که به عمد به سبک نقاشی‌های کلاسیک و رؤیایی کتاب‌های رُمانتیک اواخر قرن هجده طراحی شده است، می‌میرد و آخرین کلمه‌ای که بر زبان می‌آورد «رُزباد» (غنچه‌ی گل سرخ) است، یعنی نقشی که بر سورتمه‌ی دوران کودکی‌اش نقاشی و کنده شده بود.

قصر افسانه‌ای زانادو

معماری قصر افسانه‌ای «زانادو» با تلفیقی از سبک‌های برون‌گرای باروک و گوتیک، به صورت دکور، سعی دارد از طریق ویژگی‌ فراوانی شکل‌های گوناگون معماری و تزئینات، کنتراست نور و رنگ خاکستری، درهم بودن شیوه‌ی ترکیب شکل‌ها، تنوع‌طلبی و تضاد، فضایی مرموز و گمشده در غبار زمان را ایجاد کند و در تماشگر نوعی گرایش به عظمت شبه اساطیری و خلق انسان برتر و وابسته به مادیات، به وجود آورد و شیفتگی او را به ظواهر زندگی و جمع‌آوری اشیای عتیقه و آثار هنری از همه جای دنیا به بیننده القا کند. معماری سرد و سنگی فیلم از نظر رو-در-رو قرار دادن حضور سنگین مادیات در مقابل عواطف انسانی، فضایی موفق است.

شومینه‌ی نامتعارف قصر زانادو

در نمایی از فیلم، شکلِ قرار گرفتن همسر کین در پس‌زمینه‌ی تصویر ــ نشسته ــ و همچنین عمق میدان، کوچک و حقیر بودن او را در مقابل هیبت و عظمت یک شومینه که مخصوصاً در اندازه‌ای اغراق‌آمیز و بزرگتر از واقعیت، طراحی و ساخته شده است نشان می‌دهد. حضور مومیایی‌وار خودِ کین در پیش‌زمینه‌ی تصویر ــ به حالت بی‌حرکت ــ و یکی شدن او با مبل راحتی که درون آن فرو رفته است، حالتی از زندگی خدایان در  آسمان‌ها را تداعی می‌کند.

عبور کین از دالان قصر زانادو

ولز، در بخشی از فیلم، کین را در حال گذر از دالان قصر رؤیاگونه‌اش زانادو، با سبک‌های مختلف معماریِ غرب و شرق در کنار هم، به تصویر کشیده است. در اینجا، فضای دکور به شکلی کاملاً مؤثر، گذشتن کین از  دروازه‌های تاریخ و پیوستن‌اش به اسطوره و افسانه را مجسم می‌کند؛ و هم تهی شدن آدم‌ها از عواطف و احساسات و تبدیل شدن‌شان به جزئی از اشیای لوکس و عتیقه‌ی موجود در فضای قصر را به ذهن متبادر می‌سازد.

فیلم توضیحی زیر، با صدا و تدوین داود بهمنی (یکی از دانشجویان) ـ بر اساس نوشته‌ی ایرج رامین‌فر ـ تهیه شده است:

http://www.aparat.com/v/Md6Qm

فیلم «بارون مونچهاوزن»

"ماه" متعلق به شاعران، خیالپردازان، ماجراجویان و عاشقان است؛ و مخصوصاً متعلق به عاشقان.

جمله‌ی بالا، از فصل اختتامیه‌ی فیلم «بارون مونچهاوزن» (بارُن مونشهاوزن / در چکسلواکی: بارون پراسیل)، شاهکار سینماگر و انیماتور شهیرِ چک "کارل زِمان" می‌باشد. "زِمان" در این فیلم، یک دهه پیش از گام نهادن "نیل آرمسترانگ" بر سطح کره‌ی ماه، قهرمانان رویایی خود را روی "ماه"، به ضیافت نشانده است.

عکس بالا: کارل زمان (سمت راست) در حال هدایت بازیگران فیلم، میلوش کوپِسکی (بارون مونچهاوزن) و  یانا بریخووا (پرنسس بیانکا)
منبع عکس: Karel Zeman Museum

اساسِ فیلم، همان داستان "بارون مونهاوزن"، لافزن و خالی‌بند مشهور قرن هجدهم است. این داستان، به دست آقای "سروژ استپانیان" به فارسی نیز ترجمه شده و تحت عنوان "ماجراهای حیرت‌انگیز بارُن فُن مون‌هاوزن" در سال 1373 توسط انتشارات توس منتشر شده است. "زِمان"، در اقتباس سینمایی خود، از این بخش‌های داستان سود جسته و البته آن‌ها را به ذوق خود تغییر داده است: 

ــ سفرِ بارُن با کشتی به کره‌ی ماه، ــ رفتن به قصر سلطان عثمانی در قسطنطنیه،  ــ معاشقه با یکی از زنان حرَمسرای سلطان، ــ ربودنِ گنج سلطان، ــ گریختن از دست سلطان با کشتی‌ای که عازم ونیز بود و مُنهزم شدن بحریه‌ی عثمانی، ــ گرفتار شدنِ جمعی در معده‌ی هیولای دریایی، ــ آویزان شدن از پای پرنده‌ی غول‌آسا و پرواز با او، ــ افتادن در دریای شراب و گردش با اسبِ آبی بر کف دریا، ــ رد کردن پیشنهاد ازدواج امپراتریس‌ روسیه و زنان صاحب‌مقام دیگر، ــ جَست زدن بر روی گلوله‌ی توپِ شلیک‌شده و شناسایی مواضع دشمن، حین سواری بر روی آن ــ پرتاب کردن خمپاره با دست به اردوگاه دشمن ... .

عکس بالا: کارل زمان (سمت راست) و بارون مونچهاوزن سوار بر اسب آبی  در کف اقیانوس
منبع عکس: Karel Zeman Museum

"زِمان"، علاوه بر کارگردانی و نوشتن فیلمنامه، طراحی صحنه‌ی این فیلم را هم عهده‌دار بوده است. او در طراحی فضای شهر قسطنطنیه‌ی اوایل قرن هجده میلادی (سرزمین هلالِ ماه) و معماری قصر سلطانِ عثمانی، از گراورهای قدیمی به زیبایی استفاده نموده است. تلفیق این گراورها با موسیقی متنِ ساخته‌ی "زدنیک لیسکا"، حالتی پُر رمز و راز و شاعرانه به فیلم داده است. زِمان، کمدی و طنز فیلم را با "خیال‌پردازی" و "عشق" عجین کرده و از قولِ "تونی" (جوان عاشق فیلم) گله می‌کند که «چرا عشق و زیبایی و خیال، فقط باید در افسانه‌ها وجود داشته باشد؟»

نگارنده، از روی علاقه‌ی شخصی، گفتار متن این فیلم را ترجمه نموده است و اینک برای اوّلین بار، آنرا با زیرنویس فارسی در اینجا ارائه می‌دهد:

دانلود فیلم بارون مونچهاوزن / بارون پراسیل (1961)، ساخته‌ی کارل زمان، با زیرنویس فارسی ــ بخش اوّل

Download The Fabulous Baron Munchausen (Baron Prášil) 1961 Film _ Part 1

http://www.namasha.com/v/CCxuEIbz

دانلود فیلم بارون مونچهاوزن / بارون پراسیل (1961)، ساخته‌ی کارل زمان، با زیرنویس فارسی ــ بخش دوّم

Download The Fabulous Baron Munchausen (Baron Prášil) 1961 Film _ Part 2

http://www.namasha.com/v/kqhnkqds

----------------------------

نماهایی از فیلم:

-------------------------

زیرنویس فارسی این فیلم را با ترجمه‌ی نگارنده می‌توانید از نشانی‌ زیر دریافت کنید:

دانلود از سایت ساب‌سین.