نام‌ها

نام‌ها

متعاقبِ انتشار بخش ِسوم از سلسله گفتارهای "راهِ طولانی به خانه"، و پس از این اظهار نظرم که «نام "زرتشت" نامی عمومی در عهد هخامنشی نبوده است»، عزم بر این شد که نام های مردمان در عهد شهریاران هخامنشی یکایک از دلِ خاک بیرون کشیده و شمرده شود!

نگاره ی مرد پارسی، از خامه ی دوست هنرمندم "بردیا سرشار"

بی بضاعتی نگارنده سبب شد تا  از پژوهنده ارجمند، سرکار خانم "لیلا کوچکی کیا"، کارشناس ارشدِ تاریخ با گرایش "ایران" و نویسنده همکار  "مؤسسه ی مطالعات تاریخ معاصر ایران"  یاری طلبد. از ایشان سپاسگزارم.

شماری از مقالات و پژوهش های انجام شده توسط سرکار خانم "کوچکی کیا" : 

مقاله تعامل اساطیر خورشیدی در همایش بین المللی زبان شناسی دانشگاه اصفهان

 مقاله علل سقوط بندر سیراف در همایش بین المللی بندر بوشهر

مقاله ارتباط کالا و مکان در الواح گلی تخت جمشید در همایش بین المللی زبان شناسی موزه ملی ایران

مقاله ارتباط سال و کالا در الواح گلی تخت جمشید در همایش بین المللی زبان شناسی موزه ملی ایران

مقاله نقش مهرپرستی در شکل دهی و ساخت حوزه سیاست و شهریاری ایران باستان برای وزارت علوم و تحقیقات و فناوری 

مقاله جنبه های نفوذ فکری و فرهنگی هلنی گری در سیاست وحکومت ایران باستان برای وزارت علوم و تحقیقات و فناوری 

پروژه الواح گلی استحکامات به زبان آمار در نخستین جشنواره بین المللی فارابی

پروژه رهاورد جاده ابریشم ( استان زنجان ) در سومین جشنواره بین المللی فارابی

و ....

جُستاری در ارتباط "نام و شغل افراد"، "نوع کالا"، و "مکانِ جغرافیایی" در الواح خشتی "تخت جمشید"

(بخشی از یک رساله)

لیلا کوچکی کیا

مقدمه:

از جمله کارهای بزرگ داریوش و هخامنشیان استخدام متخصصان سرزمینهای گوناگون داخل و خارج امپراتوری و استفاده از هنر و دانش آنان به دلیل سابقه تمدنی و ایجاد یک شکل تلفیقی ایرانی است که شاهکار هنری و معماری آن ، بنای عظیم و با شکوه تخت جمشید در پارس مرکز و مقر اداری و حکومتی هخامنشیان است .

اداره این امپراتوری بزرگ می بایست روی نظم و قانون انجام گیرد تا مشکلی در اداره آن بوجود نیاید. از سوی دیگر این بسیاری کارمندان و کارگران ، نیاز به دریافت مواجب مختلف نقدی و غیر نقدی داشت . بنابر این دیوان اداری عظیمی شکل گرفت که در آن مراکز محلی دیگر ، تحت نظر دیوان مرکزی تخت جمشید اداره می گشتند. در این مراکز همه مبادلات و نقل و انتقالات بروی اسناد گلی ثبت و ضبط گردید و در بایگانی تخت جمشید دسته بندی و طبقه بندی شدند .

این روند هم چنان پس از داریوش بزرگ ادامه یافت تا اینکه الکساندر مقدونی در سال 330ق.م. پس از تخلیه آن مکان بزرگ –از کالاهای قیمتی، آنجا را به آتش کشید. آتش باعث پخته شدن اسناد گلی شد که در بارو و خزانه تخت جمشید مدفون شده بودند . این الواح در طی ادوار مختلف هم چنان از دید عموم پنهان ماند تا اینکه در سال 1933 توسط هیئت باستان شناسی  ارنست هرتسفلد کشف گردید.

الواح خشتی - قریب سی هزار لوح - پربارترین اسناد بدست آمده دوران هخامنشیان هستند که در پاییز سال 1933م./ 1312ش. ضمن کاوشهای علمی بنگاه شرقی دانشگاه شیکاگو به ریاست مرحوم ارنست هرتسفلد در آستانه مسدود یکی از اتاق های حصار گوشه شمال شرقی صفه تخت جمشید به خط میخی ایلامی کشف گردید . این الواح پس از پر شدن با پارافین و بسته بندی به ایلات متحده امریکا فرستاده شد. در آنجا الواح مذکور پس از طی مراحل مختلف بالاخره در سال 1937 برای مطالعه قابل استفاده گردید. 

تعداد 2087 لوح از الواح یافته شده در سال 1969م./1348ش. پس از 32 سال مطالعه و تفحص و تدبر تحت عنوان الواح استحکامات پارسه ( Persepolis Fortification Tablets ) چاپ و منتشر گردید . از این الواح 74 لوح توسط آرنوپوبل ، 43 لوح توسط جرج کامرون ، 40 لوح توسط پیرام.پوروز و بقیه توسط پروفسور هلک خوانده و ترجمه شد. 

نمونه هایی از الواح خشتی به خط ایلامی که توسط "هرتسفلد" در "خزانه" ی تخت جمشید کشف شد.
عکس از: بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد
 

بر اساس ترجمه افراد مذکور و کتب منتشره ، ایران شناسان مختلفی همچون هاید ماری کخ درکتاب از زبان داریوش ، یوزف و یسهوفر در کتاب ایران باستان ، مارک گریسون و مارگارت کول روت درباره مهرها در کتاب seal on the persepolis fortification  tablets volum 1  و آقای دکتر ارفعی در باب محل های جغرافیایی به کار رفته در الواح در رساله دکترای خویش کار نموده اند .

الواح شامل سالهای 509 تا 494ق.م مصادف با سیزدهمین تا بیست و هشتمین سال سلطنت داریوش بزرگ می شود . بین واژگان و اصل موضوع الواح استحکامات – به دلیل اینکه در بخش استحکامات یا بارو یافته شده اند به این نام معروف شدند – با الواح خزانه – یافته شده در قسمت خزانه تخت جمشید – که شامل سال های 492 تا 458 ق.م یعنی از سی امین سال سلطنت داریوش اول تا هفتمین سال سلطنت اردشیر اول می شود ؛ شباهت های زیادی وجود دارد .

الواح ایلامی استحکامات ، استخوان بندی اولیه اقتصادی عصر هخامنشی خصوصا دوره داریوش بزرگ را نمایان می سازند . آنها اطلاعات بسیاری را درباره سازمان اداری وسیع مردان و زنان و کالاهای مبادله شده برای مقاصد مختلف ارایه می دهند و همچنین درباره مشکلات و موانع سازندگان در برپاداشتن سیستم اقتصادی و ترویج آن صحبت می کنند .

الواح مذکور ثبت انواع گوناگون  نقل و انتقالات محصولات غذایی است که شامل مواجب روزانه و ماهانه به اشخاص متفاوت با کارکردهای گوناگون خصوصا صاحب منصبان، مسافران و مادران و به گروههای کاری بزرگ و حتی به حیوانات مانند اسبان و شتران و گله های گاو و ماکیان می شود.

نوشتار این الواح، میخی ایلامی است . خط میخی ایلامی از سه نوع خط رایج عصر هخامنشیان – فارسی باستان ، اکدی ، ایلامی – خطی مشکل تر و پیچیده تر است . این خود شاید دلیلی باشد بر بکارگیری و استفاده از همه افراد متخصص استان های مختلف کشور خصوصا ایالاتی ، همچون بابل و ایلام که دارای سابقه مدنی و اقتصادی پیشرفته تری بودند . این الواح نوشته شده به خط میخی ایلامی خود مستدل می سازند که در دستگاه اداری هخامنشیان ، منشیان ایلامی بسیاری به کار مشغول بودند .

این اسناد نوشته های بایگانی و رسیدهای مالی هستند که توسط افراد و کارمندان حکومتی نوشته می شدند و معاملات بین افراد و مکانهای مختلف را نشان می دهند . اینکه این معامله در چه سالی انجام پذیرفته است ، تصویری حقیقی از اوضاع اقتصادی و پیرو آن سیاسی و اجتماعی آن عصر ، خصوصا دوران اوج و شکوه آن یعنی دوره داریوش بزرگ را بدون هیچگونه دستبرد و تحریفی که افراد بتوانند به آن اسناد بدهند ، نشان می دهند .

این پژوهش (رساله)، برای اولین بار الواح را به فارسی ترجمه و اطلاعات و داده های موجود در آن را به صورت آماری گردآوری کرده و در این راستا از کتب ایران شناسان مذکور در بالا نیز برای پیشبرد مسایل مورد تجزیه قرار گرفته شده استفاده نمود . این تحقیق در برخی قسمتها با تحقیقات و پژوهشهای انجام شده در این رابطه به مرز مشترکی می رسد ولی به دلیل دیدگاههای متفاوتی که ارایه می دهد به نتایج جدیدی دست می یابد ....

  جدول (6) : « رابطه افراد با نوع کالا -  مکان جغرافیایی » 
جدول شماره 6 حاوی این مطالب است :

الف – شخص : در این ستون نام افراد بکار رفته در الواح با هر سِمت و منصبی آورده شده است .
 اگر ستون نام اشخاص به دقت نگریسته شود نام 4 خانم هویدا می گردد.
1- " شَزَنَ " در لوح شماره 171  حسابدار "کورّوسم ترمو گندم " در "بکتیش" در سال 22 سلطنت داریوش می باشد.

2- "پیلکَ" ، در لوح شماره 193 در سال 23 سلطنت حسابدار "کورّوسم ترمو گندم " است . نام دو زن مذکور در الواح بدین معنی است که زنان نیز چون مردان می توانستند به مناصب مهم اداری همچون حسابداری دست یابند .

3- "ادوسنا" ، در الواح 162 و 163 در سال 22 صاحب حساب یا صاحب کالای  سپرده شده است . این شخص یکی از افراد خاندان دولتی است .

4- " ایرتشدونا " ، از الواح شماره 164 تا 168 شامل سالهای 22تا 24 ، صاحب حساب یا صاحب کالای (ترمو گندم و انجیر) سپرده شده در " مَتَنَّن " _ سالهای 23 و 24 ، مکان مجهول _ می باشد. ایرتشدونا خواهر کوچکتر آتوسا و همسر داریوش بزرگ می باشد .

ب – شماره لوح : در این ستون هر لوحی که نام خاص آمده گردآوری شده و به ترتیب نوشته شده است . 14 Pfیعنی لوح شماره 14 استحکامات و در34Pf یعنی لوح شماره 34 استحکامات . اگر روبروی نامی چندین Pf قرار گرفته یعنی نام شخص در چندین لوح آمده است . البته ذکر نکته ای لازم می نماید ، اگر نامی در چند لوح آمده به این معنی نیست که تنها یک نفر خاص با این نام در آنجا بوده ممکن است که چند نفر متفاوت باشند که به دلیل تشابه اسمی در یک ستون قرار گرفته اند .

ج – سال : سال هایی که فرد خاص مشغول به کار بود .

د –  کالا : کالاها شامل غلات ، میوه جات ، مشروبات و حیوانات می شود و معمولا افراد با یک یا دو نوع آنها در ارتباط هستند .

در رابطه اینکه هر فرد مسئول کالا یا کالاهای خاصی بوده با توجه به الواح ، دو مبحث مطرح می شود: 1- هر فرد مسئول نوع خاصی از کالاست . 2- هر فرد  کالاهای متفاوتی را تحت نظارت خود دارد . به عنوان نمونه "بکبدَ" در لوح شماره 30 در سال 21 سلطنت داریوش اول دریافت کننده آرد است و در لوح شماره 53 در همان سال مسئول دریافت انجیر می باشد و یا "رشدَ" در سال 24 در لوح 146 مقسم "امرودّ"(گلابی) و در لوح 147 تقسیم کننده " کروکور " و در لوح 148 مقسم " خرما" می باشد .

هـ – مکان : نام آبادی هایی است که فرد مذکور در آنجا حضور داشته است .

کالاها در 6 حوزه اداری از تخت جمشید تا شوش تحت نظر حکومت و اداره مرکزی ( پارسه ) تخت جمشید مبادله و معامله می شد . این 6 حوزه شامل  یک : تخت جمشید و حومه ، دو: شیراز و حومه ، سه: منطقه جنوب غربی پارس، چهار: منطقه جنوب پارس ، پنج :  منطقه شمال غربی و شش: الیمائیس می شود . ( هایده ماری کخ ، از زبان داریوش ، ص 57 . )  جناب آقای دکتر ارفعی نیز این شش حوزه را می پذیرند ، اما مناطق قرار گیری این نواحی را متفاوت تر بر روی نقشه قرار می دهند . نقشه حاضر برپایه نظر ایشان طراحی شده است.

و – شغل : کاری که فرد بر اساس لوح مزبور به آن می پرداخت .

توجه : اگر در ستونی چیزی نوشته نشده و سفید است به دلیل فقدان اطلاعات مزبور در آن لوح می باشد .

[کل جدول را که در بر دارنده ی 375 نام است، بصورت ِ فایل پی.دی.اف از اینجا دریافت کنید.]

الواح A (PF1-57)
	شخص	شماره لوح	سال	کالا	مکان	شغل
1	مکوش	PF 1	17	غله (جو)	انشان	دریافت کننده
2	اومنَّ	PF1 PF54	17 17	غله (جو) آرد	انشان هتومسن؟	مقسم مقسم
3	زیمکَّ	PF2	17	جو
4	اشتبشدَ	PF2	17	جو	تخت جمشید	تحویل دهنده
5	سونکنَ	PF6	22	غله (جو)	انبارداری؟	تهیه کننده و فرستنده
6	موشکَ	PF4 PF47	24	غله (جو..) شراب		تهیه کننده تهیه کننده
7	منودَ	PF5		غله (جو)	تخت جمشید	دریافت کننده
8	بکبدَ	PF3 PF30 PF53	24 21 21	نان جو ؟ آرد انجیر	تخت جمشید تخت جمشید (انبارهای شاهی)	تهیه کننده دریافت کننده دریافت کننده
9	منمکَّ	PF6 PF54 PF54	22 20 17	غله (جو) غله (جو) آرد	تخت جمشید (انبار کالا) تخت جمشید تخت جمشید	دریافت کننده دریافت کننده دریافت کننده
10	رئوززَّ	PF7	23	غله (جو)		تهیه کننده
11	هدَّ	PF7	23	غله (جو)		تحویل دهنده
12	منیَ بدوش	PF8	25	غله (جو)		تهیه کننده
13	بکَ دوشدَ	PF8 PF12 PF13 PF55	25 23 27 23	غله (جو) غله (جو) غله (جو) غله (جو)	لیدومَ لیدومَ	دریافت کننده تهیه کننده دریافت کننده دریافت کننده
14	پرّو	PF9		غله (جو)؟	شورکوتور	تهیه کننده
15	هتورکَ	PF9 PF34	23	غله (جو)؟ آرد	بسیتمَ بسیتمَ	دریافت کننده دریافت کننده
16	بکومردَ	PF10		غله (جو)؟		تهیه کننده
17	کرکیش	PF10 PF13 PF22 PF23	27 22 23	غله (جو)؟ غله (جو) غله (جو) غله (جو)	هونر لیدومَ زیلَ- اومپن زیلَ- اومپن	تحویل دهنده دریافت کننده دریافت کننده دریافت کننده
18	بروشی یتیش	PF11	28	غله (جو)	پرمدن	تهیه کننده
19	اَزکرَ	PF11	28	غله (جو)	هونر	دریافت کننده
20	ایردَبدَ	PF12	23	غله (جو)	هوتپیری	دریافت کننده
21	نپّوپو	PF14 PF56	25 22	غله (جو) کنجد	اوپیر	تهیه کننده دریافت کننده
22	منکَ	PF14	25	غله (جو)	لیدومَ	دریافت کننده
23	کرمَ	PF15	21	غله (جو)		تهیه کننده
24	کدوکّو	PF15	21	غله (جو)		دریافت کننده
25	نپزیلَّ	PF16	23	غله (جو)		تهیه کننده
26	منیکَّ	PF16	23	غله (جو)	پومو	دریافت کننده
27	ایبّه کمَ	PF17	22	غله (جو)		تهیه کننده
28	زبّرَ	PF17	22	غله (جو)		دریافت کننده
29	پرمکَ	PF20 PF21		غله (جو) غله (جو)		تهیه کننده تهیه کننده
30	هری مونَ	PF 20 PF21		غله (جو) غله (جو)	زپّی زپّی	دریافت کننده دریافت کننده
31	اوتیرَ	PF22 PF23	22 23	غله (جو) غله (جو)		تهیه کننده تهیه کننده
32	بکوبشَ	PF24		غله (جو)		تهیه کننده
33	تیریَ	PF24		غله (جو)	زیلَ – اومپن	دریافت کننده
34	میکرشبَ	PF25	25	غله (جو)		تهیه کننده
35	امرّنَ	PF25	25	غله (جو)		دریافت کننده
36	بسکَّ	PF26	28	غله (جو)		تهیه کننده
37	بدومکَّ	PF26	28	غله (جو)		دریافت کننده
38	منزَّ	PF26	28	غله (جو)		دریافت کننده
39	منتوکَّ	PF26	28	غله (جو)		دریافت کننده
40	پرّوش	PF27	23	غله (جو)	انزار	دریافت کننده
41	پیرینَ	PF30	21	آرد		تهیه کننده
42	اَپیشنَ	PF31	22	آرد	انبارهای شاهی تخت جمشید	دریافت کننده
43	بکِزَّ	PF32	24	آرد		تهیه کننده
44	منّوندَ	PF33		آرد	تخت جمشید	دریافت کننده
45	پرزیزی	PF34	23	آرد		تحویل دهنده
46	هشینَ	PF35	23	ترمو گندم	هیدالی	تهیه کننده
47	بَبِنَ	PF35 PF38	23 27	ترمو گندم ترمو گندم	کَسِت	دریافت کننده
48	اومیش دومَ	PF36 PF37	20 21 ؟	ترمو گندم ترمو گندم		تهیه کننده
49	اومّنونو	PF36 PF38	20 27	ترمو گندم ترمو گندم		تحویل دهنده
50	ایشَّنتَ	PF37	21 ؟	ترمو گندم		تحویل دهنده
51	هوپَنّنَ	PF37	21 ؟	ترمو گندم	کوردوشوم	دریافت کننده
52	پیرّی یَشبَ	PF39 PF40	19 22	ترمو گندم ترمو گندم	شورسونکیری شورسونکیری	دریافت کننده
53	اَپّومنیَ	PF40	22	ترمو گندم	زَکزَکو	تهیه کننده
54	زیشوکَ	PF41	23	شراب	مَتوربَن	تحویل دهنده
55	اپّیرمَرشَ	PF42		شراب	رشینوزَّ	تهیه کننده
56	اَپزیزی	PF43		شراب		تهیه کننده
57	مَنیزََّ	PF43		شراب		دریافت کننده
58	میترنکَ	PF43		شراب		منقسم
59	مرّی یدَ	PF44	19	شراب		تهیه کننده
60	زیرَزَبََّ	PF44	19	شراب		تحویل دهنده
61	نَپرپ	PF45		مرییم شراب		تهیه کننده
62	بَکیش	PF45		مرییم شراب	ایرتوپیَ	دریافت کننده
63	اوکبَکورنَ	PF46		شراب		دریافت کننده
64	Da’uka	PF47		شراب		دریافت کننده
65	اوشیَ	PF48 PF49 PF50		شراب شراب شراب		تهیه کننده
66	تیشَّن تمََّ	PF48		شراب		دریافت کننده
67	بتّی کماشَ	PF49		شراب		دریافت کننده
68	ایریش شورََّ؟	PF49		شراب		دریافت کننده
69	ایرداشَ	PF49		شراب		دریافت کننده
70	بروکَّ	PF50		شراب		تحویل دهنده
71	میشّه بدَّ	PF51	22	شراب	اوزی کورَّش	دریافت کننده
72	میش پَنَ	PF51	22	شراب	انبارهای شاهی	تحویل دهنده
73	شوتِنَ	PF53	21	انجیر		تهیه کننده
74	نَبّبَ	PF53	21	انجیر	انبارهای شاهی تخت جمشید	دریافت کننده
75	مَنکِش ؟	PF54	20	غله (جو)	مَتزیکَش (=متزّیش؟)	تهیه کننده
76	کوریزَّ	PF54	20	غله (جو)	مَتزیکَش	دریافت کننده
77	اوپیرَّدََّ	PF54	17	آرد	تخت جمشید	دریافت کننده
78	ایرشنَ	PF54	20	غله (جو)		مقسم
79	منوش	PF54	20	غله (جو)	تخت جمشید	نگاهدارنده
80	سک تیتی	PF56	22	کنجد	اولّی پیتینَ	تهیه کننده
81	کینی مور	PF55	23	غله (جو)	لیدومَ	تحویل گیرنده
82	اَپّی شوکَ	PF58	22	گوسفند ؟	شوش	دریافت کننده