پیوندهای کعبه با خورشید و خانه‌ی خورشید

پیوندهای کعبه با خورشید و خانهٔ خورشید

در تیر ماه 1385 ، خبری درباره‌ی کارکرد نجومیِ خانه‌ی "کعبه" روی تلکس خبرگزاری‌های ایران قرار گرفت:

«تحقیقات نشان داده است که کعبه‌ی مشرفه دقیقاً در مرکز کره‌ی زمین قرار گرفته است. روزنامه‌ی الریاض چاپ عربستان به نقل از “مسلم شلتوت” استاد مرکز ملی تحقیقات خورشید و فضای مصر نوشته است : تحقیقات فلکی همچنین نشان داده است که چهار رکن کعبه درست به سمت چهار جهت اصلی (شرق، غرب، شمال و جنوب) قرار گرفته است ...».

 متن خبر، در واقع برگردانی سردستی از اخبار روزنامه‌های عربی بود؛ ازجمله "الشرق الأوسط"  که در تیتر «الأرکان الأربعة للکعبة تتجه نحو الاتجاهات الجغرافیة الأصلیة» نقل قولی از یک پژوهشگر مصری به نام "مسلم شلتوت" داشت که در تارنمای شخصی‌اش گفته بود:

 « وقواعد الکعبة تأخذ شکل متوازی المستطیلات تتجه أرکانه نحو الاتجاهات الأربع الجغرافیة الأصلیة فرکن الحجر الأسود یأخذ اتجاه الشرق أما الرکن الیمانی فیأخذ اتجاه الجنوب والرکن الشامی یأخذ اتجاه الشمال أما الرکن المقابل للحجر الأسود فیأخذ اتجاه الغرب . 

وعلیه فإن أشعة الشمس تشرق على الحجر الأسود عند شروق الشمس فی الاعتدالین الربیعی والخریفی (بدایة فصلی الربیع والخریف) بینما الاتجاه المتعامد على الضلع الواصل بین الرکن للحجر الأسود والرکن الشامی یأخذ اتجاه شروق الشمس فی فصل الصیف. 

والاتجاه المتعامد على الضلع الواصل بین الرکن للحجر الأسود والرکن الیمانی یأخذ اتجاه شروق الشمس فی فصل الشتاء. وفی نفس الوقت یأخذ اتجاه النجم سهیل (سهیل الیمن) عند شروقه فی الجهة الشرقیة الجنوبیة. أما الضلع الواقع بین الرکن الیمانی والرکن الغربی فإنه الاتجاه المتعامد علیه یأخذ اتجاه رؤیة هلال أوائل الشهور العربیة فی فصل الشتاء. والضلع الواقع ما بین الرکن الشامی والرکن الغربی فإن الاتجاه المتعامد علیه یأخذ اتجاه رؤیة هلال أوائل الشهور العربیة فی فصل الصیف». 

«در هنگام اعتدالین (آغاز بهار و پاییز) اشعه‌ی طلوع خورشید بر "حجرالاسود" می‌تابد ، در حالیکه متعامد بر ضلع واصلِ "حجرالاسود" و "رکن شامی (عراقی)" اشعه‌ی طلوع خورشید در  انقلاب تابستانی (اول تابستان) می‌تابد؛ و متعامد بر ضلع واصلِ "حجرالأسود" و "رکن یمانی"، اشعه‌ی طلوع خورشید در  انقلاب زمستانی (آغاز زمستان) و ...».

مجموع جهت‌گیری‌های نجومی کعبه (از قول مسلم شلتوت) در تصویر زیر جمع است

چندی نگذشت که این ادعا از سوی پژوهشگر دیگری به نام "عزالدین کزابر" در مقاله‌ی الکعبة المشرفة، الحکمة فی اتجاهاتها ، وتصحیح مزاعم إعجازیة حولها به نقد کشیده شد. نکـ [2]

"عزالدین کزابر" در آغازِ نقد-اش با تصویری ساده نشان می‌دهد که بنای "کعبه" ، علیرغم شهرت-اش، بنایی با قاعده‌ی مربعی نیست، بلکه نزدیک به مستطیل است و از آنجا که قطرهای مستطیل برهم عمود نیستند سخن از منطبق‌بودنِ چهار رُکن کعبه بر چهار جهت اصلیِ جغرافیایی باطل است؛ او در ادامه زوایای راستاهای اتصالِ هر رُکن (اقطار مستطیل) با چهار جهت جغرافیایی را از روی عکس هوایی "کعبه" محاسبه می‌کند ....

"کزابر" سپس به نقد کاربری نجومیِ عنوان‌شده برای "کعبه" پرداخته است؛ و چنین بیان میدارد که راستای غروبِ خورشید در انقلاب زمستانی در کعبه، هرچند که می‌توانسته تعیین‌کننده‌ی راستای قبله در بلادِ مختلفی مانندِ "عراق" باشد، ولی باز نه خورشید در طلوعِ اعتدالین بر "حجرالأسود" می‌تابد و نه ... . 

او ایرادات وارده را تصحیح نموده است و طی شکلی گویا ارائه می‌نماید.

تصویر بالا: راستای پرتوهای طلوع و غروب خورشید در اعتدالین و انقلابین زمستانی و تابستانی در "کعبه" بنابر پژوهش " عزالدین کزابر"

همینطور مقاله‌ی خواندنی "کزابر" درباره‌ی "بیت المعمور" (دهخدا: مسجدی است بر آسمان چهارم از زمرد یا یاقوت مقابل کعبه ، بطوری که اگر از آنجا چیزی بیفتد بر بام کعبه آید / خانه‌ای در آسمان چهارم برابر کعبه ٔ معظمه و آن مسجد ملائکه است علیهم السلام) را ذیلاً ضمیمه کرده‌ام.

---

سه گفتار اصلیِ مورد ارجاع، با فُرمت پی.دی.اف:
[1]- سخنان "مسلم شلتوت" در مصاحبه‌اش با روزنامه‌ی "الشرق الأوسط" در اینجا
[2]- مقاله‌ی نقد-کننده‌ی نظراتِ "شلتوت" توسط "عزالدین کزابر" در اینجا
[3]- درباره‌ی "بیت المعمور"   اینجا